Cuba, Mi Amor! (2)

Santiago de Cuba’da kaldığımız Hotel Melia’ya vardığımızda saat gece on olmak üzereydi. Yorgunluktan zar zor yemek yiyebildik ve hemen yattık. Yorucu bir gün olmuştu. Havana’dan Santiago de Cuba’ya olan uçuşumuz epeyce rötar yapmıştı. Jose Marti Havaalanı’na geldiğimizde uçuşun iki saat gecikmeli kalkacağını öğrenmiş ve o süreyi gezerek geçirmek üzere tekrar şehre dönmüştük. Aslına bakılırsa, o süre zarfında güzel vakit geçirmiştik. 1930’da yapılmış, Kübalıların Ulusal Kültürel Miras kabul ettikleri Hotel Nacional de Cuba’nın terasında Pina Colada’larımızı bile içmiştik. Ama, hem rötarın ilan edilenden çok daha fazla olması hem de uçuş süresi bizi yordu. Sabah da, Havana’yı gezmek için erken kalkmıştık.

Hotel Melia şehir dışında, beş yıldızlı, tipik bir tatil oteli idi. Çok sayıda Amerikalı turist vardı. Aslında, resmi olarak Amerikalıların Küba’ya gelmeleri kendi devletleri tarafından yasaklanmış. Ancak Amerikalılar, Meksika üzerinden Küba’ya gelerek, bu engeli aşıyorlarmış. Bir de, Küba’ya giriş çıkışlarda, eğer belirtirseniz, pasaportunuza damga basmıyorlar. Bu sadece Amerikan vatandaşları için değil, Amerika Birleşik Devletleri’ne yolculuk yapmayı düşünen diğer ülke vatandaşları için de önemli.

İlk yazımda da belirttiğim gibi, Santiago de Cuba adanın doğusunda, Guantanomo’ya komşu bir vilayet. Karayip Denizi ile Sierra Maestra sıradağları arasında yer alıyor. Vilayetin merkezi olan şehir de aynı ismi taşıyor. Santiago de Cuba, birkaç açıdan önemli bir yerleşim yeri. Her şeyden önce burası, Küba’nın ilk başkenti. 1514 yılında, Küba’nın ilk İspanyol valisi Don Diego Velasquez tarafından kurulmuş. Ada yönetiminin 1589 yılında Havana’ya taşınmasına kadar bu statüsünü korumuş. Günümüzde, Küba’nın ikinci büyük şehri. Ancak, gezdiğimiz şehirlerin içinde en fakir olanıydı. Burası aynı zamanda, adanın en çok Afrika kökenlilerinin yaşadığı yer. Bunu sokakta bile gözlemlemeniz mümkün.

Santiago de Cuba, tarihte hep Meksika ve bölgedeki diğer İspanyol kolonilerine gitmek için bir çıkış noktası olmuş. Meksika’yı fetheden ve Santiago de Cuba’nın ilk belediye başkanı olan Hernan Cortes de 1518 yılında seferine buradan çıkmış. Gerek yönetimin Havana’ya taşınmasından gerekse İspanyol asıllıların Meksika ve diğer kolonilere göç etmesinden dolayı bölgedeki İspanyol nüfus bir ara 150’ye kadar düşmüş. Bir anlamda korumasız kalan şehir, Fransız, İngiliz ve Hollandalı korsanların hedefi haline gelmiş. Korsan saldırıları ve depremler nedeniyle şehir birkaç kere yerle bir olmuş. Santiago de Cuba için, 1547 yılında bulunan bakır madenlerinin işletilmeye başlanması bir dönüm noktası olmuş. Gereken iş gücü için Afrika’dan köleler getirilmeye başlanmış. Böylece burası, Küba’da köle çalıştırılan ilk vilayet olmuş.

1791-1796 yılları arasında Haiti’de kölelerin Fransızlara karşı ayaklanması, Santiago de Cuba’nın sadece ekonomisini değil, kültürel yapısını da etkilemiş. Haiti’den kaçarak buraya gelen 10 bin kadar Fransız aile sayesinde, bölgede çağın en ileri teknolojisi kullanılarak şeker ve kahve üretimi yapılmaya başlanmış. Öte yandan, Fransız, Afrika ve Küba kültürünün birbirleri ile etkileşimi sonucu, Santiaguero olarak adlandırılan, Küba’nın en zengin kültürü ortaya çıkmış. (Hatırlarsanız, Küba ile ilgili ilk yazımda söz ettiğim, Santiago de Cuba’da benden sabun isteyen kadın da Fransızca konuşuyordu).

Santiago de Cuba’nın bir diğer önemi, Fidel Castro’nun şehri olması. Burası, Batista’nın devrildiği 1959 Devrimi’ne giden uzun yolun başlangıç noktası. Şimdi mezarının bulunduğu bu şehir aynı zamanda benim, Küba’da Castro’nun en çok duvar resmini gördüğüm şehir oldu. Küba’da gittiğimiz her yerde Che’nin resimlerinin olmasına karşın, Castro’nun resimlerine bir tek burada rastlamıştık.

Santiago de Cuba’da ilk gittiğimiz yer, Velasquez’in evi idi. Küba’daki en eski yapı olduğu belirtilen ev günümüzde, Koloniyal Sanat Müzesi (Museo de Arte Colonial) olarak kullanılıyor. 1516 yılında yapılmış. Mimarisinde Endülüs özellikleri bariz bir şekilde görülüyor. İkinci katı çevreleyen balkonun paravan benzeri tahta panjurları evin hem serin olmasını sağlıyor hem de mahremiyetini koruyor. Müzede evin kendi eşyalarının dışında, kolonyal döneme ait başka yerlerden getirilmiş eşyalar da sergileniyor.

Havana’da olduğu gibi, Santiago de Cuba’da da bir Devrim Meydanı (Plaza de la Revolucion) var. Burası, 1991 yılında düzenlenen Pan-Amerikan oyunları için yapılmış. Meydandaki Antonio Maceo (1845-1896) anıtı çok etkileyici. Castro gibi Santiago de Cuba’lı olan General Maceo, Kübalıların milli kahramanlarından birisi. 1868-1878 yılında İspanyollara karşı yapılan birinci Bağımsızlık Savaşı’nda kahramanlıklar göstermiş. Aldığı birçok yaraya rağmen hayatta kaldığı için halk arasında kendisine “Bronz Titan” takma adı verilmiş. Yapılan on yıllık mücadele sonunda halktan yeterli desteği bulamayan bağımsızlık taraftarları, İspanyolların reform sözü vermeleri üzerine, Zanjon Anlaşması ile savaşı sona erdirmeye karar verince, Maceo şiddetle karşı çıkmış. Köleliğin kaldırılmadığı ve Küba’nın bağımsızlığını kazanmadığı hiçbir çözümü kabul etmeyen Maceo’nun itirazı tarihe Baragua Protestosu olarak geçmiş. Antonio Maceo, 1895 yılında İspanyollara karşı başlatılan ikinci Bağımsızlık Savaşı sırasında da savaşmış ancak, savaş sırasında (1896) ölmüş.

Devrim Meydanı’ndaki Antonio Maceo anıtı, Santiago de Cubalı sanatçı, Alberto Lescay Merencio tarafından yapılmış. Maceo’nun at üstünde canlandırıldığı heykeli heybetli ve etkileyici. Heykelin arkasındaki, 23 adet stilize edilmiş dev pala, hem şeker kamışı hasatında kullanılması hem de Kübalıların İspanyollara karşı savaşırken bu aletleri silah olarak kullanmalarını temsil ediyormuş. 23 sayısının ise, Maceo’nun ünlü Baragua Protestosu’nun 23 Mart 1878 tarihinde olmasına bir gönderme olduğu belirtiliyor.

Santiago de Cuba’da gördüğümüz ikinci yer, Moncada Kışlası idi. Moncada Kışlası günümüzde okul olarak kullanılıyor. Ancak, Küba’da Castro ve arkadaşlarının verdiği mücadele açısından önemli bir yer. Diktatör Batista’nın 1953 yılında yapılacak seçimlere Fidel Castro ve partisinin (Partido Ortodoxo) katılmasını yasaklaması üzerine, Castro ve arkadaşları silahlı mücadeleye karar vermişler. Bu doğrultuda, ilk eylem olarak, o zamanlar Küba’nın ikinci büyük askeri kışlası olan Moncada Kışlası’na bir saldırı planlanmış. 26 Temmuz 1953 gecesi, o zamanlar 27 yaşında olan Fidel Castro, erkek kardeşi Raul Castro ve 140 kadar arkadaşları kışlaya bir baskın düzenlemişler. Bu baskın başarısız olmasına rağmen, Küba’da devrimci mücadelenin başlangıç tarihi olarak kabul ediliyor. Birtakım aksilikler nedeniyle, baskın sırasında yapılan planlar uygulanamamış. Çatışmada ölen 10 kadar kişinin dışında 55 devrimci de daha sonra işkence sırasında öldürülmüş. Fidel Castro da yakalanmış. Bu noktada şans Castro’nun yüzüne gülmüş. Çünkü, onu birkaç arkadaşı ile birlikte yakalayan teğmen Pedro Manuel Sarria Tartabull (1900-1972) ahlaki yönden sağlam bir insan çıkmış. Etraftaki asker ve subayların zorlamalarına karşı çıkarak, onları öldürmemiş. Öldürüleceklerini bildiği için askeri birliklere de teslim etmemiş. Doğrudan adli makamlara götürmüş ve resmi bir şekilde kayda alınmalarını sağlamış. Böylece, Castro’nun, kardeşinin ve arkadaşlarının hayatlarını kurtarmış. Castro Tartabull’u asla unutmamış. İlerleyen yıllarda siyasi olarak uyuşmasalar da, Tartabull ölünce cenazesine katılmış.

Fidel Castro, tutuklandıktan sonra 22 ay hapis yatmış. İyi bir hukukçu olan Castro, “Tarih Beni Aklayacaktır” başlıklı ünlü konuşma metnini bu sırada yazmış. Gizlice dışarı çıkarılan ve Küba’da dağıtılan bu metin, bir manifesto gibi Küba’da el altından dağıtılmış. Castro, ülkenin aydınları, yazarları ve halkın baskısı sonucu Batista’nın çıkardığı genel af ile hapisten çıkmış.

Sarıya boyalı Moncada Kışlası günümüzde neşeli okul çocukları ile dolu ve cıvıl cıvıl. Duvarlarda kurşun izlerini görmek mümkün. Baskından sonra, kurşun izleri Batista yönetimi tarafından kapatılmış ancak 1978 yılında yapılan restorasyon sırasında bu izler tekrar ortaya çıkarılmış.

Santiago de Cuba’dan sonra otobüsle Camagüey’e doğru yola çıktık. Yol boyunca, ekili tarlaların ötesinde, Sierra Maestra dağları yükseliyordu. Fidel Castro’nun, kardeşi Raul Castro, Ernesto (Che) Guevara ve arkadaşları ile birlikte Batista rejimine karşı gerilla savaşı yürüttükleri sıradağlar bunlar. Castro, 1955 yılında hapisten çıktıktan sonra, kardeşi ile birlikte Meksika’ya gitmiş. Che ile burada tanışmışlar. Meksika’daki Kübalı sürgünleri, Moncada Kışlası’na yaptıkları saldırının tarihinden esinlenerek, 26 Temmuz Hareketi adı altında devrimci bir grup olarak örgütlemiş. 2 Aralık 1956 günü, Castro ve 81 kişi, Granma isimli ufak bir tekne ile, devrimci bir hareket başlatmak üzere, Küba’nın doğusunda karaya çıkmışlar. Hemen hemen hepsi öldürülmüş ya da yakalanmış. Fidel ve Raul Castro kardeşler, Che ve dokuz kişi sağ kalarak bu dağlara çekilmişler. Giderek artan katılımla hareket büyümüş ve 1958 yılı sonunda Batista’nın ülkeyi terk etmesine kadar süren bir mücadele verilmiş.

Camagüey’e giderken, yolda Castillo de San Pedro de la Roca kalesini gezdik. 1997 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınan bu kale, Santiago de Cuba’nın 10 kilometre kadar dışında. Kalenin yapımına, o dönemin valisi Pedro de la Roca de Borjia’nın talimatı ile başlanmış. Tasarımını, Milanolu mimar Battista Antonelli yapmış. Ancak, kalenin inşaatı 62 yıl sürmüş. 1700 yılında tamamlanabilmiş. Burası da, Havana’daki gibi, doğal ve çok dar bir kanal ile erişilen limanın ağzına yapılmış bir kale. Manzara çok güzel. Dar kanaldan geçildikten sonra, iç tarafta bir de ufak ada görünüyor.

Yaklaşık 300 kilometrelik bir otobüs yolculuğundan sonra Camagüey’e vardık. Kaldığımız Hotel Camagüey şehrin biraz dışında idi. Birinci yazımda belirttiğim gibi burası, Küba’da kaldığımız en kötü oteldi. Rehberimiz, şehir içindeki daha iyi otellerde grup olarak kalmanın yarattığı bazı lojistik sorunlardan dolayı burada kalacağımızı söylemişti. Biz de, bir gece kalacağımız için fazla dert etmedik.

Akşam yemeği için şehre indik. Yemek yediğimiz Restaurante 1800, Camagüey’in tarihi bölgesinde, Plaza San Juan de Dios meydanında idi. Buraya geldiğimizde bizi bir sürpriz bekliyordu. O gün, Camagüey’in kuruluşunun 501. yıl dönümü nedeniyle büyük bir kutlama düzenlenmişti. Camagüey, Velasquez tarafından ilk önce kuzeydeki sahilde Puerto del Principe adıyla kurulmuş (1514). Sonradan (1528), daha iç bölgede, Küba yerlileri Tayno’ların bir yerleşim yeri olan, Camagüey’e taşınmış.

Meydana dev bir sahne kurulmuştu. Restoranın tam karşısındaki sahnenin bizim oturduğumuz, pencere önündeki iki kişilik masadan görünümü de mükemmeldi. Yediğimiz güzel yemeklere ve içtiğimiz şaraba ek olarak, çok güzel bir gösteri de izlemiş olduk. Senfoni orkestrasının çaldığı müzik ile başlayan gece, çeşitli dans gösterileri ile sürdü. Gecenin sonuna doğru yapılan danslarda Küba’nın köklerindeki Afrika damarının etkisi daha belirgindi. Dansçıların capcanlı renkli giysiler içinde yaptıkları bu danslar, insanı adeta transa sokan, inanılmaz ritmik danslardı. Gösterinin sonunda, sahnenin arkasındaki San Juan de Dios Kilisesi’nin gerisinden havai fişekler de atıldı.

Ertesi sabah, gezmek için şehrin yine aynı bölgesine gittik. Bir yeri gündüz gözü ile görmek çok başka oluyor tabii ki. Buna rağmen, bir gece önce karanlıkta bile, Camagüey’in şehir olarak Santiago de Cuba’dan daha iyi durumda olduğunu hissetmiştim. İnsanların giyimleri kuşamları çok daha iyi görünmüştü bana. Gerçekten de, gündüz bu izlenimim pekişti. Hem şehir daha temizdi hem de insanların genel durumu daha iyi görünüyordu.

Camagüey’in tarihi bölgesinde sokaklar çok dar. Bazı yerlere otobüs ile girmek mümkün değil ya da çok zor. Yürüyerek gezmek ise, sıcakta çok yorucu. Günün ilerleyen saatlerinde hava birdenbire çok ısınıyor. Rehberimizin bu durum için bulduğu çözüm harikaydı. Bölgeyi, ikişer ikişer bindiğimiz çekçek bisikletlerle gezdik. Hem kullanışlı hem de eğlenceli idi. Zaman zaman da korkutucu… Bisikleti kullanan çocuk (artık biraz da poz yapmak istediğinden midir, bilemiyorum), bazen çok hızlı gidiyordu. Geçerken tanıdıklarına laf atmaktan, onlarla şakalaşmaktan da geri kalmıyordu.

Bir gece önce önünde sahne kurulmuş olan kilise, San Juan de Dios, 1728 yılında yapılmış. Barok stilde yapılmış olan kilise, meydanı çevreleyen rengarenk boyalı evlerle hoş bir uyum içinde. Kilisenin bağlı olduğu tarikat, Avrupa’daki Hospitalier Şövalyeleri gibi, hastaların bakım ve tedavisi ile uğraştığı için, yan tarafta bir de hastane yapmışlar. Burası günümüzde bir müze. Kilisenin benim için en ilgi çekici yeri altar kısmı oldu. Açıkçası ben, Kutsal Üçlü’nün burada yapıldığı gibi resmedildiğini daha önce hiç görmemiştim. Baba, Oğul ve Kutsal Ruh Üçlemesi’nde Baba genelde yaşlı bir adam olarak gösterilir. Kutsal Ruh ise, bir güvercin ile ifade edilir. Buradaki resimde, Kutsal Üçleme birbirine tıpa tıp benzeyen üç İsa ile resmedilmiş. Baba biraz daha yaşlı, Oğul İsa daha genç ve elleri delik, Kutsal Ruh ise, elinde güvercin ile canlandırılmış.

Plaza del Carmen de Camagüey’in sevimli meydanlarından birisi. Yakın zamana kadar bakımsız olduğu belirtilen meydan restore edilmiş. Burada da meydana hakim, Barok döneme ait güzel bir kilise (Iglesia de Nuestra Senora del Carmen) var. Parke taşlarla döşenmiş meydanda hoş lambalar ve dev saksılar var. Ama en çarpıcı olan şeyler, meydandaki heykeller. Günlük hayatı yansıtan bu bronz heykeller, atölyesi de bu meydanda olan, sanatçı Martha Jimenez Perez’e ait. 1948 yılında doğan Martha Jimenez, Küba’nın en saygın sanatçılarından birisi. Heykel, resim, seramik ve gravür dalında eserler veriyor. 1997 yılında, ulusal kültüre katkısından dolayı, UNESCO’dan ödül almış. 2010 yılında Şangay Bienali’nde, 2011 yılında Türkiye’de, Yılmaz Büyükerşen’in Eskişehir’de düzenlediği, 5. Uluslararası Heykel Sempozyumunda ödül almış.

Jimenez’in meydandaki heykelleri çok sevimliler. Sanatçı model olarak çevredeki halkı kullanmış. “Dedikoducu Kadınlar”, sokak satıcısı, bir banka oturmuş yaşlı çift… Hepsi gerçek hayattan alınmış sahnelerdi. Meydanın kiliseye yakın tarafında, bir banka oturmuş gazete okuyan bir adam heykeli vardı. Heykelin hemen yanında ise, aynı adam, elinde aynı gazete ile ve aynı pozda oturuyordu. Turistler doğal olarak ilgi gösteriyorlardı. O da, Küba’da sıklıkla yaptıkları gibi, nereden geldiğimizi sordu. Türkiye’den geldiğimizi duyunca, sevinç gösterdi. Ona 1 CUC verdim. Daha da çok sevindi. Karşılıklı olarak, birbirimize “Viva Turquia”, “Viva Cuba” dedik!

Martha Jimenez’in atölyesi çok hoş bir yerdi. Arka tarafta, avlu gibi küçük bir bahçe vardı. Yeşillikler arasında, içinde nilüferler olan havuz ve heykeller çok hoştu. İçerideki kalabalığa rağmen, çok huzurlu bir ortamdı. Buradan kendimize bir “Dedikoducu Kadınlar” gravürü ve seramikten ufak bir pano aldık.

Bir sonraki durağımız olan Trinidad’a giderken, yolda öğle yemeği için Sancti Spiritus’ta durduk. Bir önceki yazımda belirttiğim gibi, burası da Velasquez’in kurduğu şehirlerden birisi. 1514 yılında kurulmuş. Çok güzel bir restoranda (Meson de la Plaza) yemek yedik. Yemek sırasında, Küba’da her yerde olduğu gibi, bir grup geldi ve müzik çalmaya başladı. Grubun müzik kalitesini çok beğendim. Daha sonra gelen kadın solist ise, beni benden aldı ve götürdü. Duygu yüklü, müthiş bir sesi vardı. Grubun adının Septeto Rompesaragüey olduğunu öğrendik. CD’lerini aldık.

Sancti Spiritus’a bağlı olan Trinidad, Küba’da gezdiğimiz yerleşim yerleri arasında en bakımlı ve turizm açısından en gelişmiş olanıydı. Farklı renklere boyanmış bakımlı evleri ve sokakları, fotoğraf çekmek için de pek çok seçenek sunuyordu. Sokakların bazı yerlerinde yürümek epeyce zordu diye hatırlıyorum. Çünkü, parke taşı olarak nehir taşları kullanılmış ama, bunlar hiç düzeltilmeden, oldukları gibi, yerleştirilmişler.

Trinidad, 1514 yılında kurulmuş olmasına karşın, özellikle 18. yüzyıl ortasından itibaren gelişmiş ve zenginleşmiş. Yakınındaki Valle de los Ingenios vadisindeki şeker kamışı plantasyonlarının sahiplerinin inanılmaz zenginlikleri şehri kalkındırmış. 1988 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınan tarihi Plaza Mayor meydanının çevresindeki binalarının çoğu bu zengin şeker üreticilerinin ve tüccarlarının malikaneleri imiş. Bu binaların önemli bir kısmı şimdi müze olarak kullanılıyor. 19. yüzyılın ortasında köleliliğin kaldırılmasından ve şeker ticaretinin azalmasından sonra, Trinidad’ın yıldızı sönmeye başlamış. 1950’lerin ortasına kadar yeni bina hemen hemen hiç yapılmamış. Bunun sonucunda, eski kolonyal binalar korunmuş. Günümüzde Trinidad, eski kolonyal dönemde donup kalmış bir şehir izlenimi yaratıyor.

Trinidad’a özgü kolonyal evlerin en önemli özelliği pencereleri. Kimi yer seviyesinde kimi ise yerden biraz yüksekte olan bu pencereler oldukça büyükler. Orijinal olarak bu pencerelerde cam yokmuş. Onun yerine, barrotes adı verilen tahta parmaklıklar varmış. Bu şekilde, evlerin sürekli havadar ve serin olmaları sağlanıyormuş. 19. yüzyıldan itibaren tahta parmaklıklar tahta panjur ve demir parmaklıklarla değiştirilmeye başlanmış. Ancak, orijinal tahta parmaklıkları olan evler hala var.

Trinidad’da kaldığımız otel de, Havana’da olduğu gibi, İspanyol turizm zinciri Iberostar’ın işlettiği bir oteldi. Ancak, tarihi bir binada hizmet veren, Iberostar Heritage Grand Trinidad Hotel butik otel anlayışı ile hizmet veren beş yıldızlı bir oteldi. Küba’da kaldıklarımızın içinde gerek dekorasyon gerekse servis kalitesi olarak en üstün otel olduğunu söyleyebilirim. Otelin bulunduğu tarihi bina, bir şeker kamışı tüccarına ait, kolonyal tarzda yapılmış muhteşem bir ev. Bir saray yavrusu denebilir. Çok başarılı bir şekilde restore edilmiş ve kolonyal tarzda döşenmiş.

Yolda, Trinidad’a yaklaşık 25 kilometre mesafede, aynı ailenin şeker plantasyonundan kalanları görmek için durmuştuk. Burası, kölelik kalktıktan sonra terk edilmiş. Geride pek fazla bir şey kalmamış. Toprak sahibinin evi restorana çevrilmiş. Kölelerin kaçmasını engellemek için yapılan gözetleme kulesi ayakta ama yaşadıkları yerler yıkılmış. Etrafta, şeker üretiminde kullanılan birkaç dev kazan vardı. Çevrede yaşayan insanlar son derece fakirdi. Belki de kökleri, bu plantasyonda bir zamanlar çalışmış olan kölelere kadar uzanıyordu. Hepsi bir şeyler satmaya çalışıyorlardı. Burada kumral, açık renk gözlü, genç bir kadından bir CUC’e on tane kolye aldık. (Bir CUC bir dolara denk geliyor. Küba’da ikili bir para sistemi bulunuyor. CUC sadece ülkeyi ziyaret eden yabancılar tarafından kullanılıyor. Halk tarafından kullanılan para birimi CUP. Bir CUC karşılığı 25 CUP ediyor.) Kolyeler, doğal renkleriyle, çeşitli bitki çekirdekleri ve tohumlardan yapılmıştı. Bu çekingen ve ürkek kadın bu kolyeleri yapmak için kim bilir bunları nerelerden toplamış, sonra da iplere dizmişti. Saatlerce uğraşmış olmalıydı. Ona bir CUC daha verince hemen sevinçle bize on kolyelik bir demet daha uzattı. İşaretle, bu son kolyelerin onda kalmasını istediğimizi anlatınca, gözleri sevinçle daha da bir parladı. Küba’da içimi yakan olaylardan biri de bu oldu. Çok yaşlı bir başka kadın ise, kibarca sabun istedi. Bu kez hazırlıydık. Ona da otelden aldığımız sabunlardan verdik…

Trinidad’daki ilk gecemizde, akşam yemeğinden sonra, müzik dinlemek için otelden çıktık. Bize verilen tarif çok basitti. Otelden çıkınca sağ tarafa doğru yürümemiz ve müziğin sesini takip etmemiz söylenmişti! Bu kadar net bir tarif olamazdı. Müziğin sesini izledik ve hafif bir yokuş çıktıktan sonra Plaza Mayor meydanına vardık. Meydandaki Iglesia Parroquial de la Santisima Trinidad (1892) kilisesinin yanındaki merdivenlere bir sahne kurulmuştu. Burada her akşam müzik ve dans oluyormuş. Bütün gün süren otobüs yolculuğu sonrası epeyce yorulmuştuk. Mojito içip müzik dinlemeyi tercih ettik. Meydanı, birer yakışıklı Kübalı genç yakalamak için olağanüstü çaba gösteren orta yaşlı Alman ve İngiliz kadınlara bıraktık…

Trinidad’ın eski bölgesinde hemen hemen her yer restoran, bar ve pansiyonlarla dolu. Pansiyonlar, devletin izniyle ve belirlediği vergiyi ödemek şartıyla işletilen aile işletmeleri. Bunların yanında, devlet tarafından işletilen yerler de var. Bir öğlen yemek yediğimiz Plaza Mayor Restaurant’ın devlet işletmesi olduğunu öğrendiğim zaman çok şaşırdım. Yemek kalitesi ve servis, eski Doğu Bloku ülkelerinde devlet tarafından işletilen lokantalarla kıyas edilemeyecek kadar iyiydi.

Cantero Sarayı (Palacio Cantero), Plaza Mayor çevresindeki en etkileyici binalardan biri. Geniş bir girişten sonra içerde revaklı bir avlu var. Avludan girişi olan kuleden Trinidad şehrini, Plaza Mayor’u ve denizi görebiliyorsunuz. Saray 1828 yılında, o zamanlar Trinidad’ın en varlıklı kişisi (Don Jose Mariano Borrell y Padron) tarafından yaptırılmış. Birkaç kuşak sonra ve evlilikle, Cantero ailesinin eline geçmiş. 19. yüzyılın sonuna kadar kullanılmış. Günümüzde, Belediye Tarih Müzesi olarak kullanılıyor.

Trinidad’daki zengin evlerinin ortak özellikleri, muhteşem yükseklikteki tavanları, orta avluları ve dünyanın her yerinden getirilmiş, birbirinden değerli eşyaları. O dönemde Küba’da şeker kamışı üretimi ve ticaretinden yaratılan zenginlik o kadar büyük olmuş ki, zengin toprak sahipleri dünyada neredeyse paranın satın alabileceği her şeyi satın almışlar.

Gezdiğimiz ikinci ev olan, Brunet ailesine ait, Palacio Brunet çok daha muhteşem bir evdi. Burası, Plaza Mayor’daki kilisenin yanında bulunuyor. 1812 yılında yapılmış. Yaptıran kişi de, Cantero Sarayı’nı da yaptıran Don Borrell. Ancak ev, daha sonra kızının evlendiği, Kont Brunet’in adıyla anılır olmuş. Günümüzde burası Museo Romántico adı altında ziyarete açık. Evin ana avlusu, çok güzel. Yerlerdeki mermerler, duvar freskleri ve dekorasyonları orijinal haliyle duruyor. Mutfaktaki duvar seramikleri de o dönemden kalma. Bazıları başka zengin evlerinden getirilmiş olsa da, eşya ve bibloların büyük bölümünün Borell ailesinin kullandığı eşyalar oldukları belirtiliyor.

Trinidad denilince aklıma gelen en güzel anılardan biri, rehberimiz Deniz beyin “tekavütler orkestrası” olarak adlandırdığı orkestra. Şehrin içinde yürüyerek yaptığımız gezi ve müze ziyaretlerinden sonra, Plaza Mayor’a açılan sokakların birinde bulunan Casa de la Trova isimli yere gittik. Küçük bir bahçesi var. Eski ama bakımlı. Bir bar ve gece kulübü olduğu için, daha çok gece gidilen bir yer. Nitekim, biz daha sonra gece de gittik. Ancak, bizim izleyeceğimiz yaşlı müzisyenler orkestrası, artık geceleri yoruldukları için, gündüz çalıyorlarmış. Bu sevimli müzisyenleri çok sevdik. Çok tatlıydılar. Üstelik, onlardan istediğim Guantanamera (Guantanamolu kız demek) şarkısını söylediler benim için. İçlerinden birinin görevi ise, gruptaki biz kadınları dansa kaldırmak ve figürleri öğretmekti. Neşe içinde dans ettik…

Trinidad’da Karayip Denizi’ne girme fırsatımız da oldu. Çok fazla etkilendiğimi söyleyemeyeceğim. Her zaman bizim girdiğimiz sırada olduğu gibi dalgalı olmayabilir. Bilemiyorum. Öte yandan, zaten Küba’ya giderken beni en az ilgilendiren şeyin denize girmek olduğunu söyleyebilirim. Görecek, öğrenecek o kadar ilginç şey varken, deniz benim önceliklerimden değildi. Turistik dergi fotoğraflarında gördüğüm kadarıyla, Küba’nın deniz açısından çok daha güzel yerleri var. Bembeyaz kumları ve turkuaz rengi deniz suyu olan plajlar. Özellikle Varadero’ya çok giden İngilizler gibi, Küba’ya giden bazı turistler adaya sadece deniz ve plaj için gidiyorlar. Aynı şey Türkiye için de geçerli tabii ki.

Trinidad’dan sonra, Santa Clara’ya doğru yola çıktık. Yolda, Cienfuegos’a uğradık. Küba’nın güney sahilinde bulunan ve anlamı “yüz ateş” demek olan Cienfuegos adını, 1816-1819 yılları arasında adanın en üst askeri komutanı olan Jose Cienfuegos’tan almış. Aslen Tayno’ların yerleşim yeri olan şehir, İspanyol istilacıların eline geçmiş. Daha sonra buraya, 1819 yılında, Fransa ve Louisiana’dan gelen Fransız göçmenler yerleşmişler. Şehirdeki Fransızca sokak ve cadde isimleri o dönemden günümüze kalmış izler. Cienfuegos, Küba’da sömürgeciler tarafından bir yerleşim yeri olarak oldukça geç kullanılmasına karşın, çevresindeki verimli topraklar ve Jamaica ile Güney Amerika şehirlerine yapılan ticaret açısından avantajlı bir konumda olması nedeniyle, 19. yüzyılda çok önem kazanmış.

Cienfuegos’un şehir merkezi, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alıyor. Şehrin en uzun caddesi olan Paseo el Prado’nun üzerinde, sağlı sollu, 19. yüzyıldan kalma, önü direkli evler var. Özellikle, Jose Marti Meydanı’nı çevreleyen binalar çok güzel ve bakımlı. Bu meydanda bulunan Tomas Terry Tiyatrosu, kentin önemli tarihi binalarından birisi. Hem dışı hem içi çok etkileyici olan bu tiyatro, Tomás Terry y Adán (1808-1886) isimli bir sanayicinin anısına, 1887-1889 yılları arasında yaptırılmış. İrlanda, İspanya ve Venezuela asıllı olan Terry, köle ve şeker kamışı ticaretinden elde ettiği gelirle, o dönemde dünyanın en zengin adamlarından birisi olmuş. Paris’te ölmüş ve oraya gömülmüş. Tiyatro binasında, koltuklar, localar, tavan freskleri, hepsi çok ince bir zevkle yapılmış. Carrara mermerleri ve Küba ahşap işçiliği mükemmel bir uyum içinde kullanılmış. 1895 yılında sezon, Verdi’nin Aida operası ile açılmış. Ünlü İtalyan tenor Enrico Caruso (1873-1921) ve Rus balerin Anna Pavlova (1881-1931) zamanında Tomas Terry Tiyatrosu’nda sahneye çıkan ünlülerden. Burada sahneye çıkan bir başka ünlü de, Amerikalı dansçı Isadora Duncan (1877-1927). Duncan buraya geldiği zaman, meydanda tiyatro’nun çaprazında bulunan, bir zengine ait, kuleli ve mavi renkli, çok güzel bir evde misafir edilmiş.

Santa Clara, Villa Clara ilinin başşehri ve Küba’nın beşinci büyük kenti. Küba devrim tarihi açısından en önemli şehir denebilir. Çünkü burası, Che ve arkadaşlarının diktatör Batista yönetimine son darbeyi vurdukları ve Batista’nın ülkeden kaçmasına yola açtıkları efsanevi şehir. Santa Clara’ya Che’nin şehri diyebiliriz. Tüm dünyadan Che Guevara’nın hayranları buraya, onun anıt mezarını görmeye geliyor.

Daha önce de belirttiğim gibi, Kübalıların Ernesto Che Guevara (1928-1967) sevgileri bir başka. Bir Arjantinli olarak Küba’nın bağımsızlığı için onca mücadele vermesini, devrimden sonra da tarım reformu, okuma-yazma kampanyası gibi büyük projeleri başarı ile yürütmesini, bir yandan yeni Küba ordusunun eğitimini üstlenirken, Merkez Bankası Başkanlığı yapmasını unutmamışlar. Che 1965 yılında, “tüm dünya ezilenleri ve emekçileri için savaşmak için” Küba’dan ayrılmış. Önce Kongo’da, daha sonra öldürüldüğü Bolivya’da savaşmış. Giderken, kendisi gibi devrimci olan Kübalı eşi Aleida March’ı ve dört çocuğunu Küba halkına emanet etmiş. Aleida March (d.1936) anılarını yayınladığı kitabında, Che Guevara ile aralarındaki büyük aşkı, birlikte Küba için yürüttükleri mücadeleyi ve aile hayatlarını anlatıyor. Küçük yaşta babalarını kaybeden çocukları günümüzde Küba’da yaşıyorlar. Ülkelerine doktor, veteriner, hukukçu ve sanatçı olarak hizmet ediyorlar.

Santa Clara’daki Che Guevara anıtı, Plaza Che Guevara meydanında bulunuyor. Aynı yerde, mozolesi ve bir de müze var. Hangi siyasi görüşten olursanız olun, burası etkileyici bir yer. Bir mücadeleye adanmış bir hayat ve gencecik yaşta gelen ölüm. İnsanın, kendi vatanı olmayan ülkelerin halkları için savaşması, bambaşka bir ahlak, inanç ve devrimcilik gerektiriyor olmalı. Anıt, yaklaşık yedi metre yüksekliğindeki Che Guevara heykeliyle, etkileyici bir eser. 1982 yılında başlanan anıt, 1988 yılında tamamlanmış. Projenin mimarları, Jorge Cao Campos, Blanca Hernández ve José Ramón Linares. Heykeltıraşlar ise, eserin baş yaratıcısı olan José Delarra ve José de Lázaro Bencomo. Ayrıca, yapım sırasında 500 bin Santa Clara’lı insan gönüllü olarak iş gücü katkısında bulunmuş.

Che Guevara 1967 yılında Bolivya’da yakalanıp öldürülmeden önce, bir bacağı ve kolu kırılmış. O nedenle, heykelinde de kolu askıda olarak canlandırılmış. Heykelin altında, Che’nin Hasta la Victoria Siempre (Daima Zafere Kadar) ifadesi yazıyor… Öldürüldükten sonra, ellerinin anı olarak saklanmak üzere öldürenler tarafından kesildiği ve yanında bulunan piposu ve benzeri eşyalarının açık artırma ile satıldığı söyleniyor. 1997 yılında, Che’nin ve altı arkadaşının kemikleri Bolivya’da bir çukurda bulunduktan sonra Küba’ya getiriliyor. Yapılan DNA testlerinden sonra, büyük bir askeri törenle buraya gömülüyorlar. 1997-2000 yılları arasında, kriminal antropologların gayretleri ile 23 gerilla arkadaşının daha kemikleri bulunuyor ve onlar da buraya getiriliyorlar.

Anıtın alt tarafında iki bölüm var. Bir tarafta, Che’nin özel eşyalarının ve bir kısmı kendi çektikleri olan fotoğrafların bulunduğu bir müze var. Diğer tarafta, Che Guevara ve 29 arkadaşının kemiklerinin bulunduğu mozole bölümü var. Gerek müze bölümü gerekse mezar bölümü beni çok etkiledi. İçeride fotoğraf çekmek kesinlikle yasaktı.

Che’nin ve arkadaşlarının mezarlarının bulunduğu kısımda beni en çok çarpan şeyin, içerideki sadelik olduğunu söyleyebilirim. Burası, çok büyük olmayan, duvarları tuğla kaplı bir yer. İçerde loş bir ışık var. Giriş kapısının karşısındaki duvarda, sıra sıra, pişmiş topraktan plaketler var. Bu plaketlerin her birinin üstünde, ölenlerin kabartmaları var. Kemikleri, plaketlerin arkasında, duvara gömülü. Ayrıca, her plaketin iki yanında duvardan, pişmiş topraktan yapılmış birer küçük vazo çıkıyor. Bunlara kırmızı birer karanfil konmuş. Che’nin kemiklerinin bulunduğu yeri işaret eden plaketi ise tam ortada, tek başına…

Duvar mezarlarının önünden geçtikten sonra, karşıda yerde bir ateş yandığını görüyorsunuz. Böylece, içerideki aydınlatmanın büyük ölçüde bu ateşle sağlandığını anlıyorsunuz. Arkasındaki yeşilliklerle birlikte, yine etkileyici bir havası var. Hiç sönmeyen devrim ateşi…

Öğle yemeğinden sonra, Santa Clara’da Küba Devrimi açısından önemli bir başka yere gittik. Tren Blindado, yani Zırhlı Tren anıtı, parkı ve müzesi, Kübalı heykeltıraş Jose Delarra tarafından, Santa Clara Savaşı’nın anısına yapılmış. 29 Aralık 1958 günü, diktatör Batista’nın Castro’nun kuvvetlerine karşı gönderdiği, mühimmat ve asker dolu Zırhlı Tren’in burada Che ve adamları tarafından raylardan çıkarılarak ele geçirilmesi, nihai zaferi getirmiş. Bu olaydan sonra Batista, Küba’dan kaçmış. Avenida Liberación’da (Kurtuluş Caddesi) bulunan anıtta, trenin vagonlarının kullanıldığı bir açık hava müzesi, Che Guevara’nın anısına yapılmış bir dikilitaş ile Che ve adamlarının treni raylardan çıkarmak için kullanılan buldozer sergileniyor.

Günler geçtikçe, yavaş yavaş kaçınılmaz bir yorgunluk çökmeye başladı. Santa Clara-Havana arası yaklaşık 280 kilometrelik bir yol. Aşağı yukarı üç saat süren bir yolculuktan sonra, Küba gezimizde başladığımız noktaya dönmüş olduk. Son iki günümüzü de Havana’da kalan görülmesi gereken yerleri gezerek geçirdik. Bunların tamamını birinci yazımda anlatmıştım.

Küba’ya gidişimiz, unutulmaz anılarla dolu, tadı damağımızda kalan bir gezi oldu…