Kategori: Blog

Velasquez’in evinden çıkar çıkmaz yanıma yaklaştı ve koluma hafifçe dokundu. Bir şeyler söylüyordu. Simsiyah kıvırcık saçlı, etine dolgun, siyahi bir güzeldi. Aynı cümleyi hiç durmadan tekrarlıyor, ben ise sadece “Madam” kelimesini ayırt edebiliyordum. Ne yapacağımı bilememenin verdiği bir sıkıntı bastı içime. Bu şekilde Cespedes Meydanı’nı geçtik…

Birkaç dakika sonra, Casa Granda Hotel’in geniş terasında soğuk biramı yudumluyordum. Terasta püfür püfür bir esinti vardı. Manzara güzeldi. Meydanın çapraz köşesinde, az önce gezdiğimiz, Santiago de Cuba şehrinin kurucusu ve Küba’nın ilk valisi Don Diego Velasquez’in evi, sol tarafta 1522 yılında yapılmış katedral, sağ tarafta 29 Aralık 1958 günü Fidel Castro’nun balkonundan devrim zaferini ilk olarak ilan ettiği bina vardı. Buz gibi Bucanero birası eşliğinde keyfimin yerinde olması gerekirdi ama, ben daha da üzülmüş, hüzünlenmiştim.

Otelin terasına adım atacakken, birden genç kadının zor anlaşılır bir şekilde Fransızca konuştuğunu ve ne demek istediğini fark etmiştim. “Madam”ın dışında en çok tekrar ettiği kelime “savon”du. Sanki çok tekrarlarsa, derdini daha iyi anlatabilirmiş gibi aynı cümleyi söyleyip duruyordu. Bu kadıncağız sabun istiyordu… Üstü başı tertemizdi. Para dilenmiyor, sabun istiyordu…

Küba’da kaldığımız sekiz gün boyunca beni en çok etkileyen olaylardan biri bu olmuştu. Tarihinde 400 yıl İspanyol sömürüsü altında yaşamış, iki kere bağımsızlık savaşı vermek zorunda kalmış, en büyük desteği Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra ve halen süren A.B.D ambargosu nedeniyle zor şartlarda ama kanaatkar bir şekilde yaşayan bu insanlar sabun gibi maddelerin yokluğunu çekiyorlardı. Yine de, Küba’da gittiğimiz hiç bir şehirde (ki Santiago de Cuba en fakir şehirlerden birisi olarak belirtiliyor) üstü başı pis ya da kokan hiç kimseye rastlamadık. Giydikleri giysi parçaları birbirleriyle uyumlu olmayabilirdi ama hepsi temizdi.

O gün yanımda sabun olmadığı için çok üzüldüm. Bilseydim, Türkiye’den yanımda götürürdüm diye hayıflandım. Sonraki günlerde, her gittiğimiz şehirde, kaldığımız otellerde odamıza konan sabunları toplayıp, sokakta isteyenlere verdik. Nasıl da sevindiler…

Küba’ya gitmek benim için bir rüyanın gerçek olması gibi bir şeydi. Kırk yıl önce bir üniversite öğrencisiyken, Fidel Castro ve Che’nin (manevi) ülkesine gitmeyi hayal bile edemezdim. Küba bir başka gezegendeymiş gibi gelirdi bize. Kırk yıl içinde çok şey değişti. Koskoca Sovyetler Birliği dağıldı, Çin bambaşka bir yola girdi. Küba ise, küçücük bir ülke olarak, kendi siyasi yönetim tarzı ile, hala ayakta ve o da doğal olarak bir değişim içinde. Bir ucundan diğerine karayoluyla gezdiğim ve insanlarını çok sevdiğim bu ülke için güzel ve bugüne kadar olduğu gibi onurlu bir gelecek diliyorum. Çünkü bu ülke tarih boyunca çok çekmiş bir ülke. Özellikle gençlerden gelen değişim ve daha çok dışa açılma isteklerinin, özgürlüklerini tekrar kaybetmeden ve globalizm adı altında paketlenen yeni sömürü yöntemlerine maruz kalmadan gerçekleşmesi en içten dileğim. Bu konuda en büyük ümidim, devletin bugüne kadar yürüttüğü temkinli dışa açılma politikası. Bu politika, Castro’nun 2007 yılında yönetimi devrettiği kardeşi Raul Castro döneminde de devam etmiş. Bundan sonrasını ise, önümüzdeki yıllar gösterecek.

Küba… Tropik iklimin halkın yaşamını kolaylaştırması açısından en büyük şans olduğunu düşündüğüm, tüm fakirliğine rağmen dans, müzik, eğlence, Mojito, Daikiri, puro ve şeker kamışı ülkesi… İnsanın içini ısıtan bir ülke. Burası aynı zamanda, Hemingway’in ülkesi. Hemingway, 1954 yılında Nobel Edebiyat ödülünü aldığını çok sevdiği Küba’da haber almış ve onu Küba halkına adamış. Küba halkı da ona olan vefa borcunu, ölümünden sonra o şahane evini müze yaparak ödemiş.

30 Ocak-8 Şubat 2015 tarihleri arasında yaptığımız Küba gezisi, dudaklarımda daima bir gülümseme ile andığım ve gezip de unutamadığım yerler arasında hiç tereddütsüz ilk üç içine koyduğum bir ülke. Gidilen her ülkenin ya da şehrin kişilerin üzerinde farklı izlenimler bırakması doğal. Bu, biraz sizin gittiğiniz koşullara, nasıl ve ne kadar gezdiğinize, birikiminize ve bakış açınıza bağlı. Tüm bu faktörlere bağlı olarak, çevrenizde Küba hakkında da çok değişik görüşler duymanız mümkün. Seven var, sevmeyen var. Hangi kritere bağlı olduğu tam anlaşılmayan bir şekilde, bozulmuş bulan ya da yapay bulanlar var. Ben aklımda olumlu izlenimler kalmasını, sadece Havana’yı değil, ülkenin geri kalan yerlerini de görme fırsatı bulmamıza bağlıyorum. Eğer Küba’yı gerçekten tanımak ve tarihsel serüvenini anlamak istiyorsanız, diğer şehirleri de görmeniz gerekir diye düşünüyorum. Bu noktada, seyahat şirketiniz ve rehberiniz çok önemli. Biz bu geziyi, Küba konusunda deneyimli ve kaliteli bir seyahat şirketi aracılığıyla, ama en önemlisi, ülkeyi ve tarihini gerçekten çok iyi bilen bir rehber ile yaptık. Gezdiğimiz yerlerin bir kısmında bazı başka Türk turizm şirketleri ile gelen gruplara da rastladık. O grupların başındaki rehberlerin üstün körü ve çok sığ bilgilerle anlatımı, bu tür gezilerde rehber kalitesinin önemini çok açık olarak gösterdi.

Bizim gittiğimiz dönemde henüz Fidel Castro ölmemişti. Daha gitmeden, insanların “Aman Castro ölmeden gitmek lazım. Bozulmadan…” türü söylemlerini çok yadırgıyordum. Gidip gördükten sonra daha da anlamsız ve aşağılayıcı buluyorum. Küba, yönetim sistemine sempati duyulmasına ya da düşmanlık beslenmesine bağlı olarak, sadece nostaljik bir laboratuvar gibi incelenmeyi hak eden bir ülke değil. Bu tavır bana, ünlü ressamlar yaşlanınca, “Aman, tablolarından almak lazım. Ölünce çok değerlenecekler…” yaklaşımını hatırlatıyor. Her şeyden önce, değişim olması normal. Eminim, geçen beş sene içinde de değişen şeyler olmuştur. Kaldı ki, Castro’nun uzun yaşamı boyunca da Küba’da çok değişik farkındalıklar ve değişimler yaşanmış. Yapılan hataların sonradan özeleştirisi yapılmış. Küba ve insanları çok kendine özgü. Beyaz olsun, siyah olsun, farklı ırkların, kadınların ve erkeklerin başka hiçbir ülkede görmediğim bir eşit olma halleri var. Bunu insan ilişkilerinde rahatlıkla görebiliyorsunuz. Bir dönem, eşcinsellere çok kötü davranılmış. Yıllar önce okuduğum, Kübalı eşcinsel yazar Reinaldo Arenas’ın anılarında yapılan bu eziyetler içimi burkmuştu. Bunların günümüzde geride kaldığı söyleniyor.

Küba’da göreceğiniz komünizm, farklı siyasi görüşe sahip herkesi şaşırtacak türden. Geçmişte Demir Perde ülkelerine yaptığım gezilerde gözlemlediğim aşırı ciddiyet ve insana boğuluyormuş hissi veren kasvetli hava asla yok. Belki iklimin de desteklediği bir neşe havası hakim. İnsanlar müzikle ve dansla iç içe. Otobüsle geçerken gördüğüm bir sahne hala gözümün önünde… Konuşmak için komşusunun evinin penceresinden başını uzatmış bir kadın. Yüzü görünmüyor. İçeriden neşeli bir müzik geliyor ve kadının kaldırımdaki bacakları ve kalçaları müziğin ritmine uymuş, kıpır kıpır… Bu neşe, öyle turistlere propaganda olsun diye devletin zorlayarak icra ettirebileceği bir neşe değil.

Ülkede fakirlik var. Evet. Ama, her çocuğa günde bir litre süt sağlanması için devlet başka sıkıntıları göze almış. Eğitim ücretsiz. Kitaplar, eğitim araç gereçleri ve öğrencilerin üniformaları devlet tarafından karşılanıyor. Günümüzde okul olarak kullanılan Santiago de Cuba’daki Moncada Kışlası’nın bahçesindeki ya da Havana’daki Güzel Sanatlar Müzesi’nin (Museo Nacional de Bellas Artes de La Habana) fuayesinde velilere gösteri yapan çocukların neşesi ve cıvıltısı görülmeye değerdi. Eğitim gibi, sağlık hizmetleri de ücretsiz.

Küba’ya gitmek için önce Paris’e uçtuk. Oradan Havana’ya uçmak dokuz saatten biraz fazla sürdü. Pilot Bahamalar’ın üzerinden uçtuğumuzu haber verdiği zaman heyecanlandım. İnanılmaz güzellikte bir mavi tonda olan okyanus ve irili ufaklı adalar görünüyordu. Bir an için, 1492 yılında buralara geldiği zaman Kristof Kolomb acaba neler hissetti diye düşündüm. Gerçi okyanus konusundaki düşüncem (en azından Atlantik Okyanusu için), Küba’da da değişmedi. Okyanusa böyle uzaktan ya da fotoğraflarda bakmak, içinde yüzmekten çok daha güzel. Keyifle maviliklerde yüzme konusunda bizim Akdeniz ve Ege sahilleri hala favorim.

Gezimizde, önce Havana’da iki gece kaldık. Ondan sonra, adanın doğu tarafında, Guantanomo’nun hemen yanındaki Santiago de Cuba’ya uçtuk. Oradan otobüsle, Camagüey, Trinidad, Cienfuegos ve Santa Clara üzerinden geri döndük ve son olarak Havana’da tekrar iki gece kaldık. Çok güzel çizilmiş bu rota ile Küba’nın taşra şehirlerini ve kırsal kesimlerini görme fırsatımız da oldu. Böylelikle, Havana’yı görmenin Küba’yı görmek demek olmadığını da anlamış olduk. Başkent olmasına karşın, Havana ülkenin belki de en harap kenti. Özellikle, konut olarak kullanılan bazı tarihi binalar çok da iyi durumda değil. Oysa diğer kentlerde bu yapılar çok daha bakımlı. Hepsi restore edilmiş, boyanmışlar. Bu insana oldukça tuhaf geliyor. Ancak, bunun bilinçli bir politika olduğu belirtiliyor. Fidel Castro’nun talimatı ile, taşra şehirlerinin kalkındırılmasına öncelik tanınmış. Havana’nın geliştirilmesine daha sonra başlanmış. Nitekim, gerek İspanyollar döneminden kalma daha eski yapılara gerekse diktatörlükler döneminde yapılan binalara yavaş yavaş el atılmaya başlanmış. Bunların bir kısmı aslında çok görkemli yapılar.

Gezdiğimiz yerleri anlatmadan önce, merak konusu olabilecek bir noktaya değinmek istiyorum. O da, Küba’ya her hangi bir tura katılmadan gidilip gidilemeyeceği sorusu. Edindiğim deneyime dayanarak, güvenlik açısından Küba’ya bireysel olarak gitme konusunda bir sakınca olmadığını rahatlıkla söyleyebilirim. Kişi kendisi bir plan yaparak gezebilir. Elbette, dünyanın her yerinde yaşayabileceğiniz gibi, iyi niyetinizden yararlanıp sizi kandırmaya çalışan insanlar olabilir. Bunlara karşı uyanık olmak zorundasınız. Tıpkı, Havana’da bir akşam, önce saati sorup sonra bizi bir bara götürmeye çalışan sempatik çift gibi. Bu gibi durumlarda gitmemek en iyisi. Bir turist tuzağına düşürülmeniz, soyulmanız mümkün.

Tura katılmadan gitmeniz durumunda yaşanabilecek en önemli olumsuzluk, ulaşım ya da konaklama konusunda karşılaşabileceğiniz sorunlarla tek başına baş etmek zorunda kalmanız olabilir. Örneğin biz, Havana’dan Santiago de Cuba’ya uçacağımız zaman, uçak 4-5 saat rötar yaptı. Ancak tur rehberlerimiz (Küba devleti gezi boyunca, kendi rehberiniz yanında bir de yerel rehber bulunmasını şart koşuyor) bu durumdan haberdar edildikleri için, o süreyi şehirde gezerek geçirdik. Tek başına yolculuk yapmanız durumunda havaalanında saatlerce beklemeniz gerekebilir. İç hat uçaklar saatlerce rötar yapabildiği gibi, bazı günler hiç kalkmadıkları da oluyormuş. Ayrıca taşra bölgesinde, bir şehirden diğerine gitmek konusunda zorluk da olabilir. Bu noktaların iyi araştırılarak, zorlukların göze alınması gerekebilir.

Bir diğer konu, konaklama. Kalınacak otellerin seçimi önemli. Biz, Camagüey’de zorunluluk nedeniyle kaldığımız otelin dışında, İspanyol turizm devleri Iberostar ve Melia tarafından işletilen çok kaliteli otellerde kaldık. Özellikle Trinidad’da kaldığımız, Iberostar Trinidad Hotel, butik bir oteldi ve çok güzeldi. Gamagüey’deki otel konusunda rehberimiz tarafından önceden uyarılmıştık. Türkiye’de 1960’larda gidilen askeri kampların kötü inşaat kalitesinde, yatakları son derece rahatsız, pencere ve balkon kapısı çerçeveleri ile duvar arasında, dışarıyı görebileceğiniz, neredeyse dört parmak aralık olan, kliması bir lokomotif gürültüsü ile çalışan bir oteldi. Sadece bir gece kaldığımız ve koşullar hakkında önceden haberdar edildiğimiz için dert etmedik.

Konaklama konusunda bir diğer seçenek, pansiyon ve benzeri küçük yerler olabilir. Bunlar, Fidel Castro’nun ölümünden önce, faaliyet göstermelerine izin verilen küçük işletmeler. Ancak, konum, kalite ve temizlik gibi konularda sürprizlerle karşılaşmamak için bu konuda önceden iyi araştırma yapılmasını öneririm.

Turizm sektöründe İspanyol yatırımlarının olması, Küba’da zaman içinde yabancı sermayeye izin verilmesinin bir sonucu. Onun dışında ülkede Kanada’nın da endüstriyel yatırımları var. Ancak Küba, Devrim öncesi tarihinde ülke topraklarının ve varlıklarının yabancı şirketler tarafından ele geçirilmesi konusunda yaşadığı acı deneyim nedeniyle, bu konuda son derece dikkatli davranıyor. Kontrolü sağlayabilmek için, ülkede yabancı yatırımlara sadece Küba devleti ile yüzde elli yüzde elli ortak olma şartıyla izin veriliyor. Bir tek Venezüela’ya yüzde yüz yatırım yapma olanağı tanınmış. Amerika Birleşik Devletleri, Küba’ya uzun yıllardan beri uyguladığı ambargo çerçevesinde, üçüncü ülkelerin de ticari ilişkilerini ve yatırımlarını engellemeye çalışmış. Ancak, İspanya ve Kanada bu engellemelere boyun eğmemişler. Son olarak, Eylül 2019’da, Avrupa Birliği de Küba ile ekonomik ilişkilerini geliştirmeye karar vermiş.

Yapılan arkeolojik kazılar, Küba’da ilk yerleşimlerin Neolitik dönemde başladığını ortaya koymuş. Bulunan en eski yerleşim yeri olan Levisa, uzmanlar tarafından M.Ö. 3100 yılına tarihlenmiş. M.Ö. 2000 yılı sonrasından kaldıkları düşünülen daha çok sayıda yerleşim yeri de bulunmuş. Adanın bu ilk sakinleri, Güney Amerika’dan buraya göç etmiş olan Guanahatabey ve Kiboni yerlileri imiş. Bulunan yontma taş ve deniz kabuğundan yapılma araç gereçlerden bu insanların avcılık ve toplayıcılık ile yaşamlarını sürdürdüğü anlaşılmış. Adaya daha sonra gelerek doğu tarafına yerleşen Taynolar ise, tarımı ve çanak çömlek yapımını başlatanlar olmuşlar. Kurdukları bazı köylerin nüfusları 3000 kişiye ulaşmış. On beşinci yüzyılın sonunda, İspanyollar adaya ayak bastıklarında, Taynoların sayısının 80-100 bin civarında olduğu belirtiliyor. Bazı kaynaklarda bu sayı 350 bine kadar çıkıyor. Bu insanlar o dönemde adada, ekmek yaptıkları yuka kökü dışında, mısır, tatlı patates, pamuk ve tütün yetiştiriyorlarmış.

Kristof Kolomb Küba’ya ilk olarak, Amerika kıtasına yaptığı birinci yolculuk sırasında ayak basmış. Ekim 1492 yılında, Bahamalar’dan geçerek geldiği adaya doğu ucundan çıkmış. O zamanlar Hindistan’a gitmeye çalışan Kolomb burayı, Asya kıtasından uzanan bir yarımada sanmış. 1494 yılındaki ikinci gelişinde, daha güneye inerek çeşitli noktalarda karaya çıkmış ve Taynolar ile karşılaşmış. Kendi ifadesine göre, insanların çadır benzeri, damları palmiye ağaçlarından yapılmış, çok güzel evlerde oturduklarını not düşmüş. Kristof Kolomb’un Küba’yı İspanyol toprağı ilan etmesine karşın, ilk kalıcı yerleşim yeri çok sonra, 1511 yılında, Diego Velasquez tarafından kurulmuş. Burası, adanın kuzeydoğu kıyısındaki Baracoa şehri. Vali olan Velasquez, altı şehir daha kurmuş. Bunlar Bayamo, Havana, Santiago de Cuba, Trinidad, Camagüey ve Sancti Spiritus şehirleri. Ancak, İspanyolların adaya yerleşme çabaları çok da kolay olmamış. Taynolar, yürüttükleri gerilla savaşı benzeri bir mücadele ile üç yıl direnmişler. Sonunda kanlı bir şekilde bastırılmışlar. Gerek gördükleri şiddet gerekse İspanyolların ülkelerinden getirdikleri kızamık ve çiçek gibi salgın hastalıklar nedeniyle sayıları ciddi bir şekilde azalmış. 1550 yılına gelindiğinde Küba’daki yerli halk nüfusu 5000’ne kadar inmiş.

Altın yataklarının sınırlı olması nedeniyle, Küba başlarda İspanyollar için sadece bir üs olma özelliği taşımış. Meksika ve Orta Amerika’ya yapılan seferlerin çıkış noktası burası olmuş. 18. yüzyılda, İspanya’dan düzenli gemi seferlerinin başlaması Havana’nın ticari ve stratejik önemini artırmış. Ayrıca, şeker kamışı plantasyonlarının oluşturulması nedeniyle doğan iş gücü ihtiyacını karşılamak üzere Afrika’dan köle getirilmeye başlanmış. Artan şeker kamışı üretimi yanında, adada hayvancılık ve tütün üretimi de artmış. Tüm bu gelişmeler sonunda, 1763 yılında 150.000 olan Küba’nın nüfusu, yüz yıl içinde 1,3 milyona ulaşmış. (2018 verilerine göre Küba’nın nüfusu 11,34 milyon olarak belirtiliyor). Sürekli getirilen köleler nedeniyle, nüfusun içinde Afrika kökenli olanların sayısında da önemli bir artış olmuş. 1865’te köle ticaretinin kaldırılması nedeniyle ortaya çıkan iş gücü açığını kapatmak için, o tarihten sonra Küba’ya Meksika yerlileri ve Çinliler de sözleşmeli olarak getirilmeye başlanmış.

Küba, 1838’den sonra şeker üretiminde artan makineleşme ve demiryollarının yapılması sonucunda, dünyanın en büyük şeker üreticisi haline gelmiş. 1860 yılına gelindiğinde, dünya şeker üretiminin üçte biri Küba tarafından yapılmaya başlanmış. Adanın ihraç ettiği ürünlerin arasında şeker kamışının oranı %85’e ulaşmış. (Küba’nın bu tek ürüne dayalı ekonomik gelişiminin sonradan yarattığı sorunlar nedeniyle, üretilen ürünlerde çeşitlilik oluşturmak Castro’nun en önemli hedeflerinden biri olmuş). Öte yandan, şeker plantasyonlarının artması adada, çok zengin ve güçlü bir sınıfın ortaya çıkmasına da yol açmış.

İspanyol sömürge yönetiminin giderek hantallaşması, bir süre sonra A.B.D.’li iş adamlarının Küba’ya ilgilerini ve yatırımlarını artırmış. Giderek güç kazanan bu Amerikalı zenginler 19. yüzyılın ortasından itibaren adayı birkaç kere paralı askerler kullanarak işgal etmeye ya da satın almaya çalışmışlar.

Kübalıların İspanyollara karşı birkaç kere bağımsızlık mücadelesi olmuş. Bunlardan ilki, On Yıl Savaşı olarak da bilinen 1868-1878 yılı arasındaki savaş. Milliyetçi önderlerin mücadeleyi sürdürmek için halktan yeterli destek bulamaması ve İspanya’nın ekonomik reform sözü vermesi nedeniyle, 1878 yılında bu savaşa son verilmiş. Kübalı şair ve gazeteci Jose Marti’nin liderliğindeki ikinci bağımsızlık mücadelesi 1895’te başlamış. Gerilla taktikleri ile sürdürülen savaş adada şeker üretimini ve ticaretini olumsuz etkilemiş. İspanya Küba’ya 200.000 asker çıkarmak zorunda kalmış. Bu arada, 1898 yılında, Havana limanında demirlemiş olan Amerikan savaş gemisi Maine’nin nedeni bilinmeyen, esrarengiz bir patlama sonucu batması üzerine Amerika İspanya’ya savaş açmış. Yaklaşık bir sene sonra imzalanan barış protokolü ile birlikte İspanya, dört yüz yıldır süren hakimiyetinden vaz geçerek, Küba’dan çekilmek zorunda kalmış. 1899-1901 yılları arasında Küba topraklarında bulunan Amerikan askeri kuvvetleri, ülkenin iç ve dış ilişkilerinde söz sahibi olma ve Guantanamo koyunda bir deniz üssü kurma hakkını aldıktan sonra adadan çekilmiş.

Cumhuriyet dönemi olarak adlandırılan 1902-1958 yılları arasında Küba’da birbirini izleyen diktatörlükler yaşanmış. Ülkede bir rüşvet, yolsuzluk ve sosyal adaletsizlik düzeni başlamış. Son olarak, kendisinden önceki cumhurbaşkanı Gerardo Machado’yu deviren Fulgencio Batista Küba’yı 25 yıl boyunca yönetmiş. Bu dönemde, şeker kamışı üretiminin dışında, turizm ve kumarhaneler önemli gelir kaynakları haline gelmiş. Ancak, gelir dağılımında artan eşitsizlik nedeniyle yoksulluk ve işsizlik artmış. Ekonomi ise, daha da dışa bağımlı hale gelmiş. Öyle ki, 1950’li yıllara gelindiğinde, ülkenin ekilebilir alanlarının %75’i, hizmet sektörünün %90’ı ve şeker üretiminin %40’ı, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, yabancı sermayenin eline geçmiş.

Yukarıda belirttiğim gibi, gezinin hem başında hem de sonunda Havana’da kaldık. Havana, bir boğaz gibi karaya doğru içeri giren limanı ile ilginç bir coğrafi yapıya sahip. Kentin konumunu anlamak için en uygun nokta, liman girişindeki tarihi La Cabana Kalesi (Fortaleza de San Carlos de la Cabana). Eğer şehre 1762 yılında yapılmış bu kaleden bakarsanız, şehir içinde gezdiğiniz yerlerin konumları kafanızda yerli yerine oturuyor.

Havana, ya da Kübalıların söylediği şekli ile Habana, 1515 yılında, Diego Velasquez tarafından bugünkü şehrin biraz güneyinde kurulmuş. Yerleşim daha sonra, şehrin günümüzdeki yerine doğru kaymaya başlamış. Havana’nın kuruluşundaki orijinal isminin, San Cristóbal de la Habana olduğu belirtiliyor. Bu isim, Küba için iki tane önemli unsuru içeriyor. İlki, Havana’nın koruyucu azizi kabul edilen San Cristóbal. Habana’nın ise, Velasquez’in İspanya kralına yazdığı bir rapora dayanılarak, zamanında bölgedeki bir yerli kabile reisinin adı olduğu düşünülüyor.

Havana, İspanyol yönetiminin şeker kamışı ticaretinde gösterdiği başarıya paralel olarak gelişerek, zaman içerisinde Yeni Dünya’nın en büyük limanı haline gelmiş. Şehir, 1756-1763 yılları arasında yapılan İspanya- İngiltere Savaşı sırasında, 1762 yılında kısa süreliğine İngilizlerin eline geçmiş. İngilizler burada 11 ay kalmışlar ve Florida’nın İspanyollar tarafından kendilerine bırakılması koşuluyla çekilmişler. Bu kısa süre zarfında İngilizlerin toprak sahipleri lehine yaptıkları düzenlemeler, daha sonra şehri geri alan İspanyollar zamanında da uygulanmaya devam edilmiş. Şehir, 19. yüzyılda bölgenin en önemli şeker, rom, tütün ve kahve ihracatı yapılan limanı haline gelmiş. 20. yüzyılda geniş caddeleri ve yapılarıyla modern bir görünüm kazanmış. Günümüzde şehirde, Havana’nın geçirdiği tüm tarihsel dönemlerin izlerini görmek mümkün.

Havana, neredeyse her köşe başında göreceğiniz müzisyenleri, ünlü barları, gece kulüpleri ve müzeleri ile cıvıl cıvıl bir kent. Özellikle Cumartesi günleri, şehirde sık sık eğlenceli geçitlere rastlıyorsunuz. Müzik zaten Küba’nın her yerinde yaşamın bir parçası. Sadece Havana ya da diğer taşra kentlerinde değil, şehirler arası yollar üstünde duracağınız her mola yeri, kafe ya da restoranda sizi mutlaka bir müzik topluluğu karşılıyor. Harika bir müzik ziyafetinden sonra dilerseniz, müzisyenlerin kendi CD’lerinden satın alabiliyorsunuz.

Küba’ya gelip de, Hemingway’in izini sürmemek olmaz. Buna Hemingway’in Havana’da sevdiği barları gezerek başlayabilirsiniz. Havana’daki ilk akşamımızda epeyce yorgunduk. Buna karşın, önceden planladığımız gibi, Hemingway’in Havana’da sevdiği ve özel olarak Daiquiri içmeye gittiği El Floridita isimli bara gittik. Bir rivayete göre, Hemingway bu ünlü kokteyli burada barmenlerle birlikte icat etmiş. Ancak diyabet hastası olduğu için kendisininkine şeker konmazmış. Ünlü yazar, El Floridita’ya her gün gelir ve entelektüel arkadaşları ile içki içip sohbet edermiş. Bu dostlarının arasında Tennessee Williams ve Jean Paul Sartre da varmış.

El Floridita, bizim kaldığımız Hotel Parque Central’e çok yakındı. Yürüyerek birkaç dakikada gittik ve kolayca bulduk. El Floridita aslında çok eski bir bar. 1819 yılında açılmış.1950 yılında, Esquire dergisi tarafından dünyanın en iyi barlarından birisi seçilmiş. Papyonlu garsonları ve maun barı ile, içeride hala 1930’ların havasından izler var. Bir an için, gözümde canlandırmaya çalıştım. Şık bayanlar ve baylar, havada puro kokusu ve müzik… Son ikisi hala vardı ama, çoğunluk yabancı olduğu halde, insanların şık olduğu söylenemezdi. Maalesef, tüm dünyada gelinen nokta bu… Bar tarafından bordo renkli kadife perdelerle ayrılan restoran bölümünde, beyaz örtülü masalarda oturanların da hali farklı değildi.

El Floridita’da, bara yaslanmış, gerçek boyutta, bronzdan bir Hemingway heykeli var. Doğal olarak, herkes yanında fotoğraf çektirmek istiyor. Duvarlar ise, Fidel ve Hemingway’in fotoğrafları ile dolu. Çok yorgun olmamıza rağmen, Daiquiri’lerimizi keyifle yudumladık ama, sahneye çıkan ikinci müzik topluluğunu çok uzun süre izleyemedik.

Havana’da Hemingway’in sevdiği ikinci bar, Plaza de la Catedral meydanına açılan sokaklardan birindeki La Bodeguita Del Medio. Meydandaki San Cristobal Katedrali’ne sırtınızı verince, sağdaki ilk sokakta. Hemingway’in bu bara da ünlü Mojito’sundan içmeye geldiği söyleniyor. Barın arkasındaki duvarda, Hemingway’in yazdığı söylenen, imzalı bir yazı var. Mojito’sunu Bodeguita’da, Daiquiri’sini de El Florodita’da içtiğini belirten bu yazının orijinal olmadığını ifade eden bazı kaynaklar da var. Her ne olursa olsun, burada içtiğimiz Mojito’nun ben bir benzerini başka bir yerde içmedim. Zaten bu restoran ve bar, Mojito’nun icat edildiği yer olarak biliniyor. Barmen, otomatiğe bağlamış bir şekilde, bardakları hazırlıyor. Hiçbiri bir dakikadan fazla barda beklemiyor.

Hemingway iklimi, tarihi ve kültürü ile çok sevdiği Küba’ya ilk olarak 1928 yılında gelmiş. Ondan sonra, otuz yılı aşkın bir süre boyunca, gezmek, balık avlamak, dostları ile vakit geçirmek ve yazı yazmak için adayı ziyaret etmiş. Önceleri, 1939 yılına kadar, Havana’nın tarihi bölgesindeki (Habana Vieja) Ambos Mundos otelinin 511 numaralı odasında kalmış. Günümüzde bu oda müze gibi korunuyor. İsterseniz gezebiliyorsunuz. 1939 yılında, üçüncü eşi Martha Gellhorn ile birlikte, Havana’nın San Francisco de Paula bölgesindeki Finca Vigia isimli evi ve arazisini, önce kiralıyor, sonradan satın alıyorlar. Hemingway, bu tek katlı güzel evde yirmi yıldan fazla bir süre, yılın bir bölümünü geçiriyor. The Old Man and the Sea (Yaşlı Adam ve Deniz) kitabı dahil olmak üzere pek çok kitabını burada yazıyor. 1960 yılının sonunda, bir sonraki yıl geri dönmek üzere Küba’dan ayrılıyor. Ancak, Temmuz 1961’de Amerika’da intihar ediyor.

Hemingway’in ölüm haberi Küba’ya ulaşır ulaşmaz devlet evine el koymuş ve müze haline getirmiş. Burası şimdi, Havana’nın en çok turist çeken noktalarından birisi. Gittiğimizde evin önü turist arabaları ile hınca hınç dolu idi. Gelenlerin çoğu Amerikalı. O kadar çok insan vardı ki bir an, bu kalabalıkta evin nasıl gezilebileceğini düşündüm. Kübalılar bu güzel, tek katlı evin zarar görmeden gezilebilmesi için çok iyi bir çözüm bulmuşlar. Evin içine giremiyorsunuz ama açık tutulan kapı ve pencerelerden içeriye bakabiliyorsunuz. Böylelikle evi rahat bir şekilde görebiliyorsunuz. Evin tamamı olduğu gibi duruyor. Sade ama zevkle döşenmiş bir ev burası. Duvarlarda, ava meraklı olan Hemingway’in Afrika’da ve dünyanın diğer yerlerinde avladığı hayvanların doldurulmuş başları var. Her oda kitaplarla dolu. Evde toplam 6000 tane kitap olduğu belirtiliyor. Yazı masası ve daktilosu yerli yerinde. Sanki Hemingway gelip yazmaya başlayacakmış gibi duruyor.

Hemingway’in evin orijinal haline yaptığı tek ilave, bahçesindeki kule olmuş. Evden biraz ayrı duran bu kuleye tırmandığınızda, yeşillikler arasından denizi gören, harika bir manzara ile karşılaşıyorsunuz. Hemingway’in burada da ufak bir çalışma odası var. Belli ki, zaman zaman buraya çekilmekten hoşlanıyormuş.

Evin geniş bahçesi yeşillikler içinde. Büyük bir yüzme havuzu var. Ayrıca bahçede, Hemingway’in balığa çıktığı ünlü Pilar isimli teknesini de görebilirsiniz. Tekne sergilenmek üzere, Hemingway’in denize açıldığı yakındaki Cojimar balıkçı köyünden buraya getirilmiş. Cojimar, tek katlı evleri olan şirin bir köy. Burası aynı zamanda, Hemingway’in “Yaşlı Adam ve Deniz” kitabına esin kaynağı olan yaşlı balıkçı arkadaşının köyü. Tabii ki, Cojimar’da da Hemingway’in müdavimi olduğu bir bar var. Duvarlar, Hemingway’in Castro ile birlikte çekilen fotoğrafları ile dolu. Yaşlı balıkçı arkadaşı ile de bir fotoğrafı var. Oliver Stone’un 2002 yılında Fidel Castro ile çekilmiş bir karesi de gözüme çarptı. Tahmin edeceğiniz gibi, burada da ünlü yazarın içmeyi sevdiği söylenen bir kokteyl yapıyorlar. Curacao kullanılarak yapıldığı için nefis mavi bir rengi olan bu kokteyl de, Hemingway’in diğer sevdiği kokteyller gibi, çok güzel.

Havana, açıkçası benim beklemediğim kadar çok sayıda etkileyici binaları olan bir şehir. Özellikle geceleri, bu binalar çok güzel aydınlatılıyor. Eski dönemlerden kalma binaların bir kısmı şimdi, ilk kullanım amaçlarından farklı alanlarda müzeler haline getirilmiş. Örneğin, 1776-1791 yılları arasında yapılmış Palacio de Los Capitanes Generales (Eski Vali Sarayı) şimdi Havana Kent Müzesi. Küba Devrimi’ne kadar Küba Ulusal Kongre Binası olan Capitolio günümüzde Küba Bilim Akademisi. Bir de, Hotel Inglaterra ve Hotel Sevilla gibi, hem dışarısı hem içerisi görülmeye değer tarihi otelleri var. Kitabı okumuş olanlar hatırlayacaktır. Hotel Sevilla, Graham Greene’nin ünlü Our Man in Havana (Havana’daki Adamımız) kitabındaki kahramanın kaldığı otel.

Kübalılar, özgürlük mücadelesi vermiş tüm halklara ve onların liderlerine saygı duyuyorlar. Bunların arasında, Türklerin ve Atatürk’ün özel bir yeri var. Bu izlenimi edinmemin nedeni sadece Havana’daki Atatürk büstü değil. Gamagüey gibi taşra şehirlerinde bile en beklemediğiniz insanlardan, Türk olduğunuzu duyunca önce Mustafa Kemal Atatürk, sonra Viva Turquia ifadelerini duyabiliyorsunuz. Aslına bakarsanız, Atatürk büstünün kendisi bizim okul bahçelerinde gördüklerimizden çok da farklı değil. Önceleri Atatürk büstü şehrin bir başka yerinde imiş. Ancak, Türkiye’den geldikleri tahmin edilen bazı kişiler tarafından saldırıya uğramış. Bunun üzerine Castro’nun talimatı ile 2008 yılında daha iyi bir noktaya, günümüzde bulunduğu Cespedes Parkı’nın içindeki yerine tekrar konmuş. Buna karşılık, Ankara’daki Çankaya Parkı’na, Kübalı önder Jose Marti’nin heykeli konmuş. Büstün heykeltıraşı, Metin Yurdanur. Bu arada, sosyal medyada yayılan ve gerçek olmayan bir noktaya da değinmek istiyorum. Buna göre, Küba’da yabancı lider olarak bir tek Atatürk’ün heykeli olduğu iddia ediliyor. Her ne kadar gururumuzu okşasa da, bu gerçek olmayan bir bilgi. Abraham Lincoln, Vladimir Lenin, Simon Bolivar, José Carlos Mariátegui, Yaser Arafat ve Ho Chi Minh Küba’da heykellerine rastlayabileceğiniz yabancı liderlerden bazıları. Küba’da heykelini görmediğim için şaşırdığım kişi, Castro idi. Kübalı rehberimizin belirttiğine göre, Castro bunu özellikle istememiş. Öldüğünde de önce, mezar yerinin bilinmesini istemediğini okumuştum. Ancak, bu yazı için yaptığım araştırma sırasında Santiago de Cuba’da, Küba’nın 19. yüzyıldaki özgürlük savaşçılarından Jose Marti’nin yanına gömüldüğünü öğrendim. Belki gerçekten de bir mezarının olmasını istememişti. Belki, çok sevdiği Küba’nın bilinmeyen bir köşesinde, öylesine toprağa karışmaktı arzusu. Bilmiyoruz. Yine de, fotoğraflardan gördüğüm kadarı ile, çok sade bir mezarı var.

Bilindiği üzere, dünyanın en makbul puroları Küba’da üretiliyor. Bu durumda, bu dünyaca ünlü ürünü ister için ister içmeyin, Küba’ya gidince bir puro fabrikası da görmek istiyorsunuz. Havana’da görebileceğiniz birkaç tane fabrika var. Biz bunlardan Romeo y Julieta / H. Upmann fabrikasını gezdik. Burası, diğer puro fabrikaları gibi şehrin içinde, 3-4 katlı bir bina. Gezebilmek için önceden randevu alınması gerekiyor.

Tarihçilerin genel kanısına göre puro ilk olarak Mayalar tarafından icat edilmiş. Mayalar tütünü, palmiye ya da muz yapraklarına sararak içerlermiş. Arkeologların çıkardığı 10. yüzyıldan kalma toprak bir kabın üstünde resmedilmiş olan tütün içen bir Mayalı, bu konuda bugüne kadar bulunmuş en eski kanıt olarak gösteriliyormuş. Batılılar arasında tütün ile ilk tanışan, Kolomb ve adamları olmuş. Yerlilerin öğrettikleri şekilde tütün içmeyi çok çabuk öğrenmişler ve bu alışkanlığı İspanya ve Portekiz’e götürmüşler. Fransa’nın Portekiz’deki büyükelçisi Jean Nicot (nikotin kelimesi bu kişinin soyadından geliyor) ise, puronun Fransa’da yaygınlaşmasını sağlamış. Puro içimi Avrupa’da yaygınlaşırken, İspanyollar bir yandan da tütünü, tütün yaprakları yerine, kağıda da sarmaya başlamışlar. Sıcak iklimi ve verimli toprakları nedeniyle Küba, İspanyolların tütün endüstrisi için çok uygun bir merkez olmuş. Küba’da üretilen tütün, İspanyollar tarafından, başta Avrupa olmak üzere, tüm dünyaya dağıtılmaya başlanmış. Ayrıca, Küba’daki üreticilerin kendilerinin dışında başka devletlere satış yapmalarını yasaklayarak, 1817 yılına kadar süren bir tekel oluşturmuşlar.

Randevulu gitmemize karşın, Romeo y Julieta / H. Upmann fabrikasını gezmek için epeyce bir süre beklemek zorunda kaldık. Upmann, işletmenin devrim öncesi ismi. 1844 yılında iki Alman iş adamı kardeş, Herman ve August Upmann tarafından kurulmuş. Şu anda 500 kişi çalışıyor ve günde 20.000 puro üretiliyor. Üretilen puro markalarının arasında, Fidel Castro’nun da içtiği, efsanevi Cohiba markalı purolar da var. Bu markanın üretilmesi için, kendisi de puro düşkünü olan, Che’nin çok emeği geçmiş ama, ne yazık ki, üretimine onun ölümünden sonra başlanabilmiş. Çok özel bir karışımdan yapıldığı belirtilen Cohiba, Fidel Castro’nun korumalarından birinin içtiği özel bir karışımdan yola çıkılarak geliştirilmiş ve uzun yıllar sadece Küba’nın üst düzey yöneticileri için üretilmiş.

İçeride fotoğraf çekmek kesinlikle yasak. Puroların sarıldığı büyük salonda çalışanlar, arka arkaya sıralı tek kişilik masalarda oturuyorlar. Havada, insanın genzini hafifçe yakan bir tütün kokusu var. Çalışanlar, kadınlı erkekli, son derece sakin çalışıyorlar. Büyük bir tütün yaprağının içine birkaç değişik çeşit tütün yaprağı koyuyorlar. Üretimin standart kalitede olabilmesi için bu karışım, tütün yapraklarının işlemden geçtiği bir önceki bölümden getirilip masalara eşit bir şekilde dağıtılıyor. Karışım yerleştirildikten sonra büyük yaprak sarılıyor. Bir sonraki aşamada, en dışa sarılacak tütün yaprakları büyük bir titizlikle damarlarından ayıklanıyor ve hazırlanmış yarı mamul purolara sarılıyorlar. En son olarak, uçları kesiliyor.

Üretim süreci izlenince, maalesef buraya belli bir şehir efsanesi beklentisi ile gelenlerin hayalleri yıkılıyor. Fantezileri ne kadar süslemiş olursa olsun, puro sarma işlemi kadınların baldırlarında değil, işçilerin önlerindeki sert zeminli tahta veya metal masalarda yapılıyor. Buna karşın, insanı şaşırtan bir başka uygulama var. O da, üretim sırasında, salonun bir köşesinde oturan kişinin mikrofon kullanarak gazete okuması. Biz gezerken, okuyucu yaşlı bir kadındı. Bazen de roman okunuyormuş. Ben önce bunun Komünist rejimle gelen, halkı bilinçlendirmeye yönelik bir uygulama olduğunu düşündüm. Oysa, öyle değilmiş. Bu alışkanlık, İspanyolların döneminden beri varmış. Victor Hugo’nun 1862 yılında basılan Sefiller kitabı da puro fabrikalarında benzer şekilde okunmuş. Romanı çok beğenen Kübalı işçiler Hugo’ya övgü dolu ortak bir mektup bile yazmışlar.

Her şehrin olduğu gibi, Havana’nın da çok farklı bölgeleri ve buna bağlı olarak, farklı yüzleri var. Bir öğlen yemeği için gittiğimiz Miramar semti Havana’nın çok güzel bir bölgesi. Miramar, birbirinden güzel evlerin, büyükelçiliklerin ve otellerin bulunduğu, deniz kenarında bir bölge. Ağaçlık ve geniş caddelerin iki yanına sıralanmış çok güzel evler var. Bunlar devrim öncesinde, zenginlere ait olan evler. Evlerin bir kısmı yabancı ülkelere büyükelçilik olarak verilmiş. Diğerlerinde parti yöneticileri ve üst düzey bürokratlar oturuyorlar. Kübalı rehberimiz Lazaro, Castro’nun da burada, birkaç evde birden, sürekli yer değiştirerek oturduğunu söyledi. Yollardan birinin sol tarafındaki ağaçlık bir alanı göstererek, evlerden birinin ağaçların ardında olduğunu belirtti. Böyle bir önlemin sebebi, Castro’nun yaşadığı 638 suikast girişimi olsa gerek.

Havana’nın sadece, Eski Şehir bölgesindeki gibi, harap bir şehir olmadığını anlamak için gidilebilecek bir başka semt de Vedado. 20. yüzyılda gelişen bu bölge modern bir iş ve yerleşim merkezi. Havana Üniversitesi’nin de bulunduğu bu bölgenin en meşhur caddesi, La Rampa olarak da bilinen, Calle 23. John Lennon Parkı, A.B.D. Büyükelçiliği, Radyo Merkezi, Maine Gemisi Kurbanları Anıtı gibi yerlerin dışında, Küba’nın devlet tarafından işletilen ünlü Coppelia Dondurmacısı da Vedado’da bulunuyor.

José Rodríguez Fuster, Kübalı bir resim ve seramik sanatçısı. 1946 yılında doğmuş. 1963 yılında Havana’daki Sanat Öğretmenliği Okulu’ndan mezun olmuş. Fuster, Küba’da ve yurtdışında (Romanya, Fransa, İngiltere) birçok sergi açmış. Ama, onun en önemli eseri, Havana yakınlarındaki balıkçı köyü Jaimanitas denebilir. 1975 yılında buraya taşınan Fuster, önce kendi evini, daha sonra da oturanlarından izin isteyerek diğer evleri, capcanlı seramiklerle kaplamış. 10 yıl içinde çevredeki seksenin üzerinde evi kendine özgü eserleri ile donatmış. Fuster’in evinin neşeli havası, gezerken insana bir masal dünyasındaymış hissi veriyor. Bir yandan da, sürekli Gaudi’yi anımsıyorsunuz. Tarzları çok benziyor çünkü.

Havana’ya iner inmez, rengarenk eski arabalar insanın gözünü alıyor. 1950’li ve 1960’lı yıllardan kalma bu arabalardan Küba’nın diğer yerlerinde de görmek mümkün ama, sanırım en çok Havana’da varlar. Şehirde bunlarla bir gezinti yapmak hemen hemen her turistin yapılacaklar listesinde oluyor. Ancak bindiğiniz zaman, bu şirin arabaların hareket edebiliyor olmaları bile insana mucizevi bir olaymış gibi geliyor. Bir akşam, La Zorra y Cuervo caz kulübünden dönerken bindiğimiz taksi tam bir felaketti. Her tarafından ayrı sesler gelen araba bir iki kere stop etti. Bir yandan içeri dolan mazot ve egzoz kokusundan dolayı güçlükle nefes alırken bir yandan da gülmekten kendimizi alamadık. Arabanın hiçbir penceresi kapanmıyordu. İyi ki de öyleydi. Camlar sonuna kadar açık olduğu halde, şoförün kafası sürekli bulutlarda olmalıydı…

Eski arabalarla nostaljik bir gezinti yapmak için üstü açık olanlar en iyisi. Ertesi gün bindiğimiz gıpgıcır mavi arabanın üstü açıktı. Yine biraz gürültülüydü ama dayanılmaz değildi. Bu arabalarla şehirde bir tur yapabiliyorsunuz. Önde şoförün yanında oturan kibar adamın İngilizce anlattıklarının bir kısmını kendi rehberimizden zaten öğrenmiştik. Ama, hiç bilmediğimiz sürprizler de oldu. Bunların arasında en önemlisi, bir başka Kübalı sanatçının eserleri ile donattığı bir sokaktı.

Salvador Gonzáles Escalona da, Fuster gibi, yaşadığı çevreyi dönüştürmüş bir sanatçı. 1948 yılında Gamagüey’de doğan sanatçı, hiçbir sanat eğitimi almamasına karşın, henüz 20 yaşında iken Havana’daki Dekoratif Sanatlar Müzesi’nde sergi açmış. Resim, duvar resmi ve heykel yapan sanatçı sonraki yıllarda Küba’da ve yurtdışında birçok sergi açmış. Norveç, Danimarka, Meksika, Amerika Birleşik Devletleri, İspanya, İtalya bu ülkelerden bazıları. Ayrıca, çok sayıda ülkede de duvar resimleri varmış. Tarzı Afro-Küba olarak tanımlanan Salvador, günümüzde atölyesinin bulunduğu Callejon de Hamel sokağına ilk olarak 1990 yılında bir arkadaşının evinin duvarına resim yapmak için gelmiş. Burası, Havana Üniversitesi’nin yakınındaki Cayo Hueso mahallesinde bir sokak. Oldukça yoksul görünümlü ve döküntü halde binalarla dolu. Ancak, Salvador’un burada bir duvar resmi ile başladığı yolculuk, hemen hemen tüm binaların duvarlarına yaptığı soyut, sürrealist ve kübik duvar resimleri ve heykellerle son derece ilginç bir hale gelmiş. Çevre halkı da kendisine boya ve heykelleri için malzeme sağlayarak katkıda bulunmuşlar. O nedenle, Salvador’un heykel ve yerleştirmelerinde banyo küvetlerinden çeşitli eski eşyaya kadar her şey var. Vakit darlığından oldukça hızlı gezmek zorunda kaldığımız bu ilginç sokakta bir de Yoruba geleneğinden gelen Santeria törenine rastladık. Bu da güzel bir sürpriz oldu. Çünkü, çok istememe rağmen, Havana’daki Yoruba Kültür Derneği’nin haftanın belli günlerinde düzenlediği Santeria törenlerine gidememiştik. Az da olsa, Kübalıların Afrikalı köklerine dayanan bu gelenekleri hakkında bir fikrimiz oldu. Kısaca özetlemek gerekirse Santeria, 16. ve 19. yüzyıllar arasında iş gücü olarak Batı Afrika’dan (özellikle Nijerya’dan) getirilen Yoruba soyundan kölelerin geliştirdiği bir din ya da inanç sistemi. Adaya getirildikten sonra İspanyollar tarafından Katolik olmaya zorlanan bu insanlar, eski dinlerinden de vaz geçmemişler. Afrika’da inandıkları 500 kadar tanrıyı, Katolik aziz ve azizelerle eşleştirerek onları bir anlamda yeni inançlarının içine gizlemişler. Kilisenin cadılık ve büyücülükle suçlayarak engellemeye çalıştığı dini ayin ve danslarını mümkün olduğunca kuşaktan kuşağa aktarmışlar.

Küba ile ilgili yazmak istediklerimin bu ilk bölümünde Havana ve çevresinde ilginç bulduğum yerlerden söz ettim. Bir sonraki yazımda yolculuğumuz, Küba’nın doğusundan batısına doğru gezdiğimiz yerleşim yerleri ile devam edecek…